Showing posts with label Tembang. Show all posts
Showing posts with label Tembang. Show all posts

Monday, February 18, 2013

BAHASA JAWA:KUMPULAN TEMBANG MACAPAT 11 CACAHE

Kumpulan Tembang Macapat

Dhandanggula “Buminatan”

Sasmitane ngaurip puniki
Apan weruh yen ora weruha
Tan jumeneng ing uripe
Akeh kang ngaku aku
Pangrasane sampun udani
Tur durung weruh ing rasa
Rasa kang satuhu
Rasane rasa punika
Upayanen darapon sampurna ugi
ing kauri panira


Maskumambang

Dhuh anak mas sira wajib angurmati
Mayang rarah rena
Aja pisan kumawani
Anyenyamah gawe susah



Dhandhanggula “Panganten Anyar”

Wonten malih tuladhan prayogi
Satriya gung nagari ngalengka
Sang kumbakarna arane
Tur iku warna diyu
Supran dene nggayuh utami
Duk wiwit prang ngalengka
Denya darbe atur
Mringra kapinrih raharja
Dasamuka tan kengguh ing atur yekti
Dene mungsuh wanara


Kinanthi “Sandhung Mesem”

Ngandika kusuma ningrum
Anoman seksinen mami
Luwara ing duka cita
Ilang sagung kang prihatin
Matur aring gusti nira
Yen ing ngunisun punagi



Sinom “Gagatan”

Semangsane pasamuan
Memangun marta martini
Sinambi ing saben mangsa
Kala kalaning asepi
Lelana tekiteki
Nggayuh geyonganning kayun
Kayungyun ening ing tyas
Sani tyasa pinrihatin
Puguh panggah segah dhahar lawan nendra



Pocung

Ngelmu iku kelakone kanthi laku
Lekase lawan kas
Tegese kas nyantosani
Setya budya pangekere dur angkara


Asmarandana “Jakalola”

Siharya wibisaneki
Ature kaliwat liwat
Anggone amrih becike
Panika nora angawang
Matur ujar ing cetha
Wus omah weweka putus
Waskitha jroning srinata


Kinanthi

Dhuh dewajawatagung
Tingalana solah mami
Sewu lara sewu brangta
Tan ana timbange mami
Yen taulun tan panggiha
Kalawan pangeran mami


Dhandhanggula “Mangkubumen”

Ingkang lumrah ing mangsa puniki
Mapan guru ingkang golek sabat
Tuhu kuwalik karepe
Kang wus lumrah karuhun
Jaman kuna mapan kimurud
Ingkang padha ngupaya
Kudu anggeguru
Ing mengko iki tanora
Kyai guru naruthuk ngupaya murid
Dadiya kanthi nira



Kinanthi

Pun bapa pan sampun tumut
Sabala nirawus balik
Mring prabu rama wijaya
Memungsuhan lan waaji
Bala wrawarti wus nyabrang
Keh prapteng suwe lagiri



Dhandhanggula “Kesepuhan”

Angel temen ing jaman samangkin
Ingkang pantes kena ginuronan
Akeh wong jaja ngelmune
Lanarang ingkang manut
Yen wong ngelmu ingkang netepi
Ing pangga wening sarak
Den arani luput
Nangingta asenengan
Nara kena denwor kekarepan neki
Pepancine priyangga


Kinanthi “pangukir”

Kadra was wus sira muwus
Mangkana putri manthili
Mangsah nunguli mustaka
Patreme sampun pinusthi
Tanpa nonrati dhepira
Den nyarsa mbelahi laki


Dhandhanggula “Panglipur”

Upa mardi jeneng ing Narpati
Ingkang praja dhukut aneng wana
Katon sapari bawane
Isine ngalas iku
Kaungkul lan marang ing hardi
Sagung ing wadyabala
Alas paminipun
Prabu nyambinamgka singa
Kareksaning singa petenging wanardi
Yen alase apadhang


Sinom “slobog”

Wong agung rama wijaya
Mangu neng tyas tan pinanggih
Tan ana wenganing driya
Dene kalangan jaladri
Enget pandhita nguni
Sutikna yogi turipun
Besuk pan kalampahan
Angadoni jayeng jurit
Mring ngalengka sedhih kalangan samodra



Kinanthi “amongjiwa”

Dhuh ramawijaya ningsun
Pulungen jiweng ngong aglis
Mulih mring ngendra bawana
Pagene nora ngenteni
Apatah asih maring wang
Ubayane du king nguni


Megatruh

Yen wohwohan enak mentah iku timun
Enak mateng iku kweni
Manggis enak blibaripun
Pelem enak mateng ati
Salak enak rada bosok


Gambuh

Sekar gambung ping catur
Kang cinatur polah kang kalantur
Tanpa tutur katula-tula katali
Kadaluarsa katutuh
Kapatuhpan dadi awon



Pangkur

Jinejer ing wedatama
Mrih tan kemba kembengan ing pambudi
Mangka nadyan tuwa pikun
Yen tan mikani rasa
Yekti sepi asep alir sepah samun
Samangsane pasamuan
Goyak gayuk nglelingsemi


Durma

Paman paman apa wartane ing dalan
Ing dalan keh pepati
Mati kena apa
Mati pinedhang ligan
Ing jala terusing gigir
Akari raga
Badan kari gumlinting


Mijil

Poma kaki padha dipun eling
Ing pitutur ingong
Sira uga satriya arane
Kudu anteng jatmika ing budi
Ruruh sarta wasis
Samubarang ipun


Kinanthi ‘sandhung”

Padha saksemana ingsun
Lintang kilat angina angina
Gelap thathit miwah teja
Mega seksenana mami
Kagyat sang retna trijatha
Mulat sang putri nekani


Pangkur

Sekar pangkur kang winarna
Lelabuhan kang kanggo wong ngaurip
Ala lan becik puniku
Prayoga kawruhana
Adat waton punika dipun kadalu
Miwah ingkang tata karma
Den kaesthi siyang ratri



Mijil

Kamardikan wajib dirungkebi
Lair trusing batos
Ngelingana biyen keh korbane
Bandha donya nganti tekan pati
Lila tanpa pamrih
Penjajah katundhung



Asmarandana

Pomo pomo wekas mami
Anak putu aja lena
Aja katungkul uripe uripe
Lan aja duwe kekareman
Marang pepaes donya
Siyang dalu dipun emut
Yen urip manggih antaka



Sinom

Sigra ang bala tumingal
Acampuh sami medali
Lir thathit wileding ganda
Dhanyang gung mangucal niti
Benjang sangaji mijil
Lathinya medali wuwus
Trustha sura wilaga
Kaya buta singa wergild
Pasthi jongga dhedhanya
Mangabak baya



Kinanthi “ amonglulut”

Riris raras arum arum
Rarnya sumawur sumilir
Sapraja ngalengka sumyur
Lir kinenan riris manis
Mangkana sang bayu suta
Umatur saha wot sari


Sinom

Nuladha laku utama
Tumrape wong tanah jawi
Wong agung ing ngreksi ganda
Panembahan senapati
Kapati amarsudi
Sudaning hawa lan napsu
Pinesu tapa brata
Tanapi ing siyang ratri
Amemangun karyenak tyas ing sasama



Kinanthi

Mangun setu bandha layu
Samodra tinabak keni
Sekti ning bala wanara
Prabawa sri dasamuka
Mokal apesa ing yudha
Ramawijaya prajurit


Dhandhanggula

Jago kluruk rame kapyarsi
Lawa kalong luru pandelikan
Jrih kawanan ing semune
Bang wetan sulakipun
Mratandhani yen bangun enjing
Rembulan wus gumlewang
Neng kulon gunung
Ing padesan wiwit obah
Lanang wadon pan sarnya
Anambut kardi
Netepi kewajiban


Sinom “grandhel lintring”

Wikan wengko ning samodra
Kederan wus den ideri
Ki nemat kamoting driya
Rinegem sagegem dadi
Dumadya angratoni
Nenggih kanjeng ratu kidul
Ndedel nggayuh nggegana
Umara marak maripih
Sor prabawa lan wong agung ngeksi ganda



Kinanthi “buminatan cengkok”

Anoman malumpat sampun
Prapteng witing nagasari
Mulat mangandhap katingal
Wanodya yu kuru aking
Gelung rusak amor lemah
Ingkang iga-iga keksi


Kinanthi “wicagsana”

Pinandeng sarwi tumungkul
Anoman ngiling ilingi
Sarta myarsakken karuna
Sumedhot tyasira nenggih
Iya iki apa baya
Kusuma putri manthili



Kinanthi

Minder ingrate angelangut
Lelanda njajah nagari
Mubeng tepining samodra
Sumengka anggraning wukir
Anelasak wanawasa
Tumurun ing jurang trebis


Dhandhanggula “mangkubumen”

Singa singa yen wadyanta sakit
Glis tulunga dana myang tetamba
Den prapta ing sawarase
Yen sira nemu mungsuh
Kasor aywa sira pateni
Kunjaranen kewala
Sawatara nipun
Angenulilu waran
Rasuken den kadya kina kulit daging
Wala ngati ilangna


Pangkur

Mingkar mingkuring angkara
Angkarana karena mardisiwi
Sinawung resmining kidung
Sinuba sinukarta
Mrih kertarta pakartining ngelmu luhung
Kang tumrap neng tanah jawa
Agama ageming aji



Pocung

Bapak pucung
Dudu watu dudu gunung
Sangkamu ing plembang
Ngon-ingone sang bupati
Yen lumampah si pocung lembehan grana



Pocung

Lamun dalu
Saben arsa mapan turu
Wektu kang prayoga
Mulat mring laku kang uwis
Dina mau apa kang wus dipun karya


Dhandhanggula

Dhuh kusuma milangoni
Buron arum ingkang sobeng wana
Yen panggih sun arasane
Sumber gung ngisor gunung
Wreksa langking sisaning agni
Sun sandhang pinarenga nedya amemanuh
Wit saking tresnaning manah
Surya ratri wong kuning sun kalawani
Sun adhep saben dina



Kinanthi

Kinanthi ling ing pitutur
Kenthang rambat menyan putih
Awasna dipun pratela
Noleha wiring ing wuri
Cecangkok wohing kalapa
Kang dadi pathoking urip


Kinanthi

Ora kleru
Marang urip mubra-mubru
Ngawula ing bandha
Nganti lali mring agami
Mangka iku ugering manungsa gesang



Pocung

Pra seduur
Na ing jaman mangkya
Marang panggayuh utami
Tumrap gesang ana alam pasrawungan

Read more »

MAKNA KANG KASIRAT ANA TEMBANG

TEMBANG macapat sungguh merupakan karya adiluhung para pujangga Jawa. Selain memiliki paugeran yang sangat indah dalam bentuk guru lagu, guru wilangan dan sebagainya, tembang macapat juga mengandung ajaran luhur yang sangat bermanfaat bagi kehidupan manusia. Pada mulanya, tembang macapat selalu dialunkan dalam setiap momentum yang bersifat ritual dan sakral.

Sekitar 30 sampai 40 tahun lalu, tembang macapat juga masih sering dilantunkan pada saat tirakatan atau jagongan bayi lahir. Di antaranya Kidung yang diuntai dalam bentuk tembang Dhandhanggula, sedangkan kalau untuk tolak balak bayi yang menangis terus-menerus biasanya dilantunkan tembang Kinanthi seperti berikut: Pitik tulak pitik tukung/ tetulake jabang bayi/ ngedohaken cacing racak/ sarap sawan pan sumingkir/ si tukung mengungkung arsa/ tinulak bali ing margi//.

Kalau dionceki atau dikupas, sebenarnya ada sembilan (9) tembang macapat yang merupakan perlambang babahan sanga (tahapan) kehidupan manusia, dari Mijil (lahir) sampai Pocung (meninggal atau dipocong). Namun juga harus diakui bahwa oncek-oncek seperti ini sering disebut hanyalah othak-athik gathuk.

Terlepas dari anggapan tersebut, saya beranggapan bahwa para pujangga winasis kita memang telah meninggalkan ajaran luhur lewat tembang macapat.
Mijil sudah jelas berarti lahir atau metu (saka guwa garbane sang ibu).
 Dhandhanggula berasal dari kata dhandhang yang berarti cita-cita atau gegadhangan dan gula yang berarti manis. Dengan demikian dapat kita artikan bahwa tembang Dhandhanggula merupakan ungkapan cita-cita orangtua kepada anaknya yang baru saja lahir, sehingga sang ibu selalu tak henti-hentinya ngudang bayinya supaya kelak menjadi manungsa utama sing migunani tumrap bangsa, nagara lan agama.

Kinanti dapat diartikan bahwa ketika bayi sudah mulai mengenal benda dan alam sekitarnya maka bayi tersebut harus selalu dikanthi atau didampingi oleh orang tua, sampai si anak benar-benar dapat mengerti berbagai benda yang membahayakan dirinya. Biasanya ketika bayi mulai memasuki tahapan ini ditandai dengan ritual tedhak siten.
Tahapan berikutnya adalah si anak mengetahui hal-hal baik dan buruk, memasuki masa remaja dan bertingkah laku sebagai bocah enom atau menjadi si enom
Pada tahapan ini anak mulai mengenal tata cara hidup yang besus (macak rapi) dan kemudian mengenal asmara. Kemudian ada tembang Asmarandana,
Disusul kemudian Gambuh yang berarti keluargane tambah. Yakni tambah menantu, disusul tambah cucu.
Tembang Pangkur menggambarkan tahapan manusia yang sudah mingkur kadonyan atau mulai memikirkan hari akhir, golek dalan padhang, karena usia sudah mulai tua dan sudah punya cucu.
Sampai akhirnya memasuki masa ajal atau megat ruh, yang kira-kira sama dengan tembang Megatruh.
 Tahapan paling akhir kehidupan manusia adalah Pocung, yaitu bila sudah meninggal dan dipocong (dibungkus kain mori) dan kemudian dimasukkan liang kubur.
Begitukah tahapan manusia hidup....?



Read more »

Saturday, February 16, 2013

PEPAK BASA JAWA: TEGESE TEMBUNG HOMONIM LAN HOMOGRAF

HOMONIM LAN HOMOGRAF

Homonim yaiku tembung kang padha penulisane, padha pocapane nanging beda tegese.

Tuladha
asma tegese a. jeneng, nama

b. lara napas/mengi

beton tegese a. isi nangka

b. cor-coran semen, watu, krikil lan gesik

bledug tegese a. anak gajah

b. lebu sing katut angin

catur tegese a. papat

b. gunem, omong

enggal tegese a. cepet, gelis age-age, ndhang

b. anyar

golek tegese a. araning wayang kayu/ boneka saka kayu

b. ngupadi, ngupaya

jumeneng tegese a. ngadeg

b. dadi, madeg

kala tegese a. jaring

b. nalika, ndhek, wektu, wayah

kalong tegese a. suda

b. araning kewan kang saba bengi bangsane lawa

kedalon tegese a. kewengen

b. kematengen tumprp woh-wohan

krama tegese a. rabi, omah-omah

b. aturan

labuh tegese a. araning mangsa sawise ketiga dadi rendheng

b. minggir/mandheg tumpraping prahu

mundhut tegese a. tuku

b. njupuk

ngasta tegese a. mulang

b. nggawa

ngelih tegese a. luwe, weteng kosong

b. mindhah

ngukur tegese a. ngilangi rasa gatel nganggo kuku

b. arep ngerti dawane utawa ambane

sepet tegese a. arane rasa

b. kulit klapa

sekar tegese a. tembang

b. kembang

serat tegese a. layang

b. garis/ototing kayu

sura tegese a. araning sasi jawa

b. wani kendel

timur tegese a. enom, muda

b. wetan

wani tegese a. ora wedi, gelem

b. nantang

waja tegese a. untu

b. araning wesi

wayah tegese a. putu

b. wektu, mangsa

weling tegese a. araning ula

b. wekas


Homograf yaiku tembung padha penulisane, beda pacopane, beda tegese.

meri tegese a. anak bebek

b. iri

geger tegese a. awak sisih mburi

b. pereng

apel tegese a. buah

b. dolang neng kanca wadon

Read more »

SERAT TRIPAMA :Anggitan : KGPAA Mangkunagara IV-Dhandhanggula

Serat Tripama

Anggitan : KGPAA Mangkunagara IV

Dhandhanggula.

1.
Yogyanira kang para prajurit,
lamun bisa samya anuladha,
kadya nguni caritane,
andelira sang Prabu,
Sasrabau ing Maespati,
aran Patih Suwanda,
lalabuhanipun,
kang ginelung tri prakara,
guna kaya purune kang den antepi,
nuhoni trah utama.

(Yogyane (becike) para prajurit, kabeh bisa niru (nyonto) kaya dongengan jaman kuna, andel-andele sang Prabu Sasrabau ing negara Maespati, sing asmane Patih Suwanda. Lelabuhane (jasa) kang diantepi dening patih Suwanda marang negara digelung (diringkes, dipadukan) dadi siji yaiku: guna, kaya, purun, nuhoni (ngantepi) trahing wong utama.

2.
Lire lalabuhan tri prakawis,
guna bisa saneskareng karya,
binudi dadi unggule,
kaya sayektinipun,
duk bantu prang Manggada nagri,
amboyong putri domas,
katur ratunipun,
purune sampun tetela,
aprang tandhing lan ditya Ngalengka aji,
Suwanda mati ngrana.

(Tegese lelabuhan telung prakara yaiku : 1. guna, bisa mrantasi gawe supaya dadi unggul, 2. kaya : nalika paprangan negara Manggada, bisa mboyong putri dhomas, diaturake marang ratu, 3. purun : kekendale wis nyata nalika perang tandhing karo Dasamuka, ratu negara Ngalengka, patih Suwanda gugur ing madyaning paprangan.)

3.https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgpPNkgAefGn93-GUvyBtTeHa4o06-ILDSQ_wBWFloK-iiWVp3Tuhy0gZ2uBit7BEibdzDHUUYTX9jzTx9UI0NIfyZCsMx10Rv0nKlOSZ7CAS4fKrdJyo46OwaM8UKuPq5kTSxDewXDfZ8/s200/DSC00153.JPG
Wonten malih tuladhan prayogi,
satriya gung nagari Ngalengka,
sang Kumbakarna namane,
tur iku warna diyu,
suprandene nggayuh utami,
duk awit prang Ngalengka,
dennya darbe atur,
mring raka amrih raharja,
Dasamuka tan keguh ing atur yekti,
de mung mungsuh wanara.

(Ana maneh conto sing prayoga (becik) yaiku satriya agung ing negara Ngalengka sing asmane Kumbakarna. Sanadyan wujude buta, parandene kepengin nggayuh kautaman. Nalika wiwit perang Ngalengka dheweke nduwe atur marang ingkang raka supaya Ngalengka tetep slamet (raharja). Dasamuka ora nggugu guneme Kumbakarna, jalaran mung mungsuh bala kethek.)

4.
Kumbakarna kinen mangsah jurit,
mring kang raka sira tan lenggana,
nglungguhi kasatriyane,
ing tekad datan purun,
amung cipta labuh nagari,
lan nolih yayah rena,
myang leluhuripun,
wus mukti aneng Ngalengka,
mangke arsa rinusak ing bala kapi,
punagi mati ngrana.

(Kumbakarna didhawuhi maju perang, ora mbantah jalaran nglungguhi (netepi) watak satriyane. Tekade ora gelem, mung mikir labuh negara, lan ngelingi bapak ibune sarta leluhure, sing wis mukti ana ing Ngalengka, saiki arep dirusak bala kethek. Luwih becik gugur ing paprangan.)

5.
Yogya malih kinarya palupi,
Suryaputra Narpati Ngawangga,
lan Pandhawa tur kadange,
len yayah tunggil ibu,
suwita mring Sri Kurupati,
aneng nagri Ngastina,
kinarya gul-agul,
manggala golonganing prang,
Bratayuda ingadegken senapati,
ngalaga ing Korawa.

(Ana maneh sing kena digawe patuladhan yaiku R. Suryaputra ratu ing negara Ngawangga. Karo Pandhawa isih sadulur seje bapa tunggal ibu. R. Suryaputra suwita marang Prabu Kurupati ing negara Ngastina. Didadekake manggalaning (panglima ) prajurit Ngastina nalika ing perang Bratayuda.)

6.
Minungsuhken kadange pribadi,
aprang tandhing lan sang Dananjaya,
Sri Karna suka manahe,
dene sira pikantuk,
marga dennya arsa males-sih,
ira sang Duryudana,
marmanta kalangkung,
dennya ngetog kasudiran,
aprang rame Karna mati jinemparing,
sumbaga wirotama.

(Dimungsuhake karo sedulure dhewe, yaiku R. Arjuna (Dananjaya). Prabu Karna seneng banget atine jalaran oelh dalan kanggo males kabecikane Prabu Duryudana. Mulane banget anggone ngetog kasudiran (kekendelan). Wusanane Karna gugur kena panah. Kondhang minangka prajurit kang utama).

7.
Katri mangka sudarsaneng Jawi,
pantes lamun sagung pra prawira,
amirita sakadare,
ing lalabuhanipun,
aja kongsi mbuwang palupi,
manawa tibeng nistha,
ina esthinipun,
sanadyan tekading buta,
tan prabeda budi panduming dumadi,
marsudi ing kotaman.

(Conto telu-telune mau minangka patuladhan tanah Jawa. Becik (pantes) yen sakabehe para perwira nuladha sakadare (sakuwasane). Aja nganti mbuwang conto, jalaran yen tibaning apes dadi ina. Sanadyan tekade buta, ora beda kalawan titah liya, nggolek kautaman.)

Tegese tembung :
yogyanira = becike, sebaiknya.
prajurit = bala, tantra, saradhadhu, bala koswa, tentara.
kadya = lir, pindha, kaya, seperti.
nguni = jaman biyen, dahulu kala.
andelira = andel-andele , andalan.
lelabuhanipun = jasane, jasa.
ginelung = diringkes, dipadukan.
guna = kapinteran, kepandaian.
kaya = bandha donya, kekayaan.
purun = wani, gelem, keberanian.
nuhoni = netepi, menepati.
trah = turun, tedhak, keturunan
utama = becik, apik, terbaik.
lir = kaya, teges, makna, arti.
saneskareng = saneskara + ing = samubarang, sakabehe, sembarang.
karya = gawe, kardi, pekerjaan.
binudi = budi + in = diupayakake, diusahakan.
sayekti = sayektos, temene, sesungguhnya.
duk = nalika, ketika.
dhomas = 800. samas = 400.
tetela = cetha, terang, jelas.
aprang tandhing = perang ijen lawan ijen, perang satu lawan satu.
ditya = buta, raseksa, diyu, wil, danawa, raksasa.
ngrana = ing paprangan, palagan, pabaratan, medan perang.
suprandene = parandene, sanajan mangkono, walaupun demikian.
darbe = duwe, mempunyai.
raka = kakang, kakak.
raharja = slamet, wilujeng, rahayu, rahajeng, selamat, sejahtera.
de mung = dene mung , jalaran mung, hanya karena.
wanara = kethek, kapi, rewanda, kera.
kinen = ken + in = dikongkon, diutus, diperintah.
mangsah jurit = maju perang, menuju ke medan laga.
sira = dheweke, piyambakipun, panjenenganipun, dia.
lenggana = nolak, mbantah, menolak.
datan = tan, ora, tidak.
labuh = berjuang.
yayah rena = bapak ibu, ayah dan ibu.
myang = lan, dan
arsa = arep, ayun, apti, akan.
punagi = sumpah.
palupi = conto, sudarsana, tuladha, contoh.
narpati = ratu, raja, katong, narapati, naradipati, narendra, raja.
kadang = sedulur, saudara.
suwita = ngabdi, menghamba.
kinarya = karya + in = digawe, dipakai.
agul-agul = andel-andel, andalan.
manggala = panglima
senapati = pangedhene prajurit, pemimpin perang, panglima perang.
manahe = atine, hatinya.
pikantuk = oleh, mendapat.
marmanta = marma + anta = sebabe, sebabnya.
kasudiran = kekendelan, kasekten, kesaktian.
jinemparing = jemparing + in = dipanah.
sumbaga = kondhang, kaloka, kajanapriya, terkenal.
wirotama = wira + utama = prajurit pinunjul, prajurit yang hebat.
katri = katelu, ketiga.
sudarsaneng = sudarsana + ing = conto.
amirita = nirua, ikutilah.
kongsi = nganti, sampai.
dumadi = titah, makhluk.
marsudi = ngupaya, nggoleki, berusaha.
kotaman = ka+ utama+ an = keutamaan.

Read more »

Silahkan Tinggalkan Pesan dan Komentar Anda di sini... ; ) Terima Kasih atas Kunjungan Anda...

HARAP JANGAN PANGGIL SAYA "MAS" KARENA OWNER BLOG INI SEORANG WANITA